کتاب‌ها :
1. هنوز قلب قلم درد می‌کند ... برگرد ! ( آرام دل )
2.عشق‌های بی حواس ( فصل پنجم )
3. خورشیدهای توأمان (آرام دل )
4. یک مشت آسمان ( فصل پنجم )
5.سربه مهر ( جمهوری)
6.جوهر جان ( هزاره ققنوس)
7. زیر هر واژه آتشفشان است (سوره مهر)
8.قفس تنگی (شهرستان ادب)
9. پری روز (شهرستان ادب)
10. سرمشق(هزاره ققنوس)
11. گزیده مرصاد العباد (نشر گویا)
در اختتامیه نوزدهمین جشنواره بین المللیشعر فجر کتاب «زن آتش»سروده حسنا محمدزاده اثر برگزیده شناخته شد.
این مراسم روز چهارشنبه 2 اسفند 1403 در شبراز برگزار شد.
کتاب‌ها :
1. هنوز قلب قلم درد می‌کند ... برگرد ! ( آرام دل )
2.عشق‌های بی حواس ( فصل پنجم )
3. خورشیدهای توأمان (آرام دل )
4. یک مشت آسمان ( فصل پنجم )
5.سربه مهر ( جمهوری)
6.جوهر جان ( هزاره ققنوس)
7. زیر هر واژه آتشفشان است (سوره مهر)
8.قفس تنگی (شهرستان ادب)
9. پری روز (شهرستان ادب)
10. سرمشق(هزاره ققنوس)
11. گزیده مرصاد العباد (نشر گویا)
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ جواد شیخ الاسلامی : شنبه ۲۷ بهمن بود که نامزهایبخش‌های مختلف نوزدهمین جشنواره شعر فجر در خانه کتاب و ادبیات ایران معرفی شدند. حسنامحمدزاده شاعری است که با کتاب «زنِ آتش» از نشر ایهام، به عنوان یکی از نامزدهای بخش شعر نو و نیمایی معرفی شده است.
به بهانه نامزدی کتاب زن آتش سراغ حسنامحمدزاده رفتیم تا درباره این مجموعه‌شعر و نامزدی جشنواره شعر فجر صحبت کنیم.
خبرگزاری مهرپیش از این گفتگویی با عباس کیقبادی نامزد بخش شعر کلاسیک جشنواره شعر فجر داشته که با عنوان « شاعر در کنار شکافتن زخم اجتماعی باید مرهم هم ارائه کند» منتشر شده است.
مشروح گفتگو با حسنامحمدزادهدر ادامه می‌آید؛
* خانم محمدزاده، ما از شما بیشتر غزل و شعرهای کلاسیک خوانده‌ایم. چه شد به شعر نیمایی و شعر نو علاقه‌مند شدید؟
درباره قالب این کتاب باید بگویم که با وجود غلبه فرم نیمایی، اشعار این کتاب نیمایی صرف نیستند. زن آتش ترکیبی از نیمایی، غزل، مثنوی، چهارپارهو حتی گاهی شعر بی‌وزن است، که در تمام ساحات، نگاه نویی دارد؛ هم در ساحت خیال، هم در ساحت اندیشه و هم تا حدودی موسیقی و زبان.
شعرهای «زن آتش» بر اساس فرم ذهنی شکل گرفته‌اند؛ یعنی فرم ذهنی قالب را شکل داده است. در بسیاری از موارد به اقتضای خیال، حس و اندیشه، چارچوب‌های موسیقایی شعر شکسته شده و تحول قالبی رخ داده است. در بعضی قسمت‌های شعر، رهایی ذهن و غلبه ناخودآگاه ایجاب کرده که اندیشه و خیال به صورت شعر نیمایی بروز پیدا کند، در بعضی قسمت‌ها به حالت غزل درآمده است. حتی ممکن است شعر از قالب غزل خارج شده و دوباره وارد قالب نیمایی یا قالب‌های دیگر شده باشد. این تجربه در این کتاب به صورت مستمر تا پایان دیده می‌شود، اما عامدانه یا با قصد تنوع نبوده است، که اگر اینگونه بود، زنندگی فرمی‌یا گسست محتوایی در آن ایجاد می‌شد. در چنین رویکردی، تنها لازمه موفقیت و به سرانجام رسیدن شعر، داشتن فرم ذهنی خلل‌ناپذیر است و باید چنین تحولی در ذهن و زبان شاعر، درونی شده باشد وگرنه تصنعی خواهد بود.
* پیش از این در شعر فارسی چنین تجربه‌ای داشته‌ایم؟
چند مورد از این شکل تجربه را داریم، مثل آثار منوچهر نیستانی؛ البته باز نه به صورتی که در زن آتش می‌بینیم. من در سال ۹۷ در مقاله‌ای درباره هنجارشکنی‌های نیستانی در غزل، مقاله‌ای نوشته‌ام که بررسی تحول قالبی غزل او هم بخشی از آن مقاله است، اما تجربه‌های نیستانی در این شیوه انگشت‌شمار است. می‌توان گفت گستردگی و تنوع این رویکرد و غلبۀفرم ذهنی بر آن، پیش از «زن آتش» سابقه‌ای نداشته است.
* یاد مصرعی از استاد بهمنی افتادم؛ «جسمم غزل است اما روحم همه نیمایی است». در این کتاب چنین تجربه‌ای داشتید؟ یعنی نیمایی نوشتن غزل؟
بله دقیقاً. روح شعرها کاملاً نو و منطبق با مدرنیته است، حتی اگر قالبش نیمایی یا غزل و… باشد؛ به عبارت بهتر، حرف‌ها، حرف‌های انسانی است که در این روزگار زندگی می‌کند. حوالی زمانی که این بیت نوشته شد، بحث‌هایی درباره مرگ غزل درگرفته بود و بعضی‌ها می‌گفتند قالب‌های کلاسیک و موزون دیگر پاسخگوی زمانه ما نیستند و برای پیاده کردن روح زمانه و واکنش دادن به اتفاقات جهان امروز، به قالب‌های نو نیاز داریم، اما من احساس می‌کنم حتی در قالب‌های کلاسیک و موزون که در آن به نحوی دست و پاگیریوزن و قافیه و ردیف را هم داریم، می‌توان روح جهان امروز و حرف و دغدغه‌های انسان امروز را هم پیاده کرد؛ فقط باید بستر آن فراهم شود. شاید در این کتاب چنین اتفاقی افتاده باشد. یعنی شما مثلاً در اشعار عاشقانه آن هم، از عشقی که در قرن ۹ و ۱۰ یا حتی قبل‌تر و بعدتر از آن در شعر فارسی داریم، در این کتاب رد پایی نمی‌بینید. راویی در زن آتش بیانگر احساسی است که در دنیای تکنولوژی‌زده امروز می‌توانسته رقم بخورد و حاصل زیست انسانی است که دغدغه‌های امروز را دارد و با مشکلات اجتماعی و سیاسی و خانوادگی دنیای امروز دست و پنجه نرم می‌کند. «زن آتش» حاصل زیست زنی در همین سال‌هاست. در برهه‌ای از قرن ۲۱.
* داوران جشنواره به کاری که شما در کتاب زن آتش انجام دادید توجه داشته‌اند و آن را نامزد جایزه شعر فجر در بخش شعر نو کرده‌اند. با اینکه کتاب، کتاب شعر نیمایی نیست و غزل هم دارد. این انتخاب برای شما جالب نبود؟
چنین انتخابی بعید به نظر نمی‌رسید و حتی قابل پیش‌بینی بود، تصوّر می‌کنم علاوه بر چربیدن قالب نیمایی به سایر قالب‌های غیر غزل «زن آتش»، یعنی غیر از رویکردهای متحول فرمی‌این کتاب که اگر شاعرش اهل مانیفست‌نویسی بود، می‌توانست آن را در چارچوب مقاله‌ای تئوریزهو عرضه کند. یکی از مهم‌ترین دلایل این انتخاب، نو بودن شعرها در سایر ساحات، اعم از خیال، اندیشه و احساس است. شاید خیلی از تفکرات زن آتش را به ندرت بشود در آثار کلاسیک حتی نو امروز دید، به عبارت دیگر نو بودن فقط به قالب نیست. در ادبیات روزگار ما، جهان درونی شعر و لایه‌های زیرین کلام بیش از هر زمان دیگری به تحول نیاز دارند.
* غزل ما طی سال‌های اخیر در زبان و مضمون کهنه شده است. اما می‌بینیم مخاطب از این نوع شعر استقبال می‌کند. فکر می‌کنید دلیلش چیست؟ ما نتوانستم پیشنهاد جدیدی به مخاطب ارائه بدهیم یا اینکه ذائقه مخاطب شعر فارسی با شعر سنتی و کلاسیک عجین شده و برایش سخت است که تجربه‌های جدید را هضم کند؟ فکر می‌کنید تجربه شما می‌تواند به مخاطب برای این تغییر ذائقه کمک کند؟
امیدوارم و آرزو می‌کنم که تجربه من چنین تأثیری را روی ذائقۀمخاطب داشته باشد، یعنی بر این باورم که شاعران ما این توانایی را دارند که با اعجاز کلام‌شان، نه تنها خاطبخاص را میخکوب کنند، که حتی می‌توانند ذائقه مخاطب عام را هم متحول و تربیت کنند. لااقل من چنین دغدغه‌ای دارم. اما یکی از شیوه‌های رسیدن به چنین چیزی، یعنی تربیت کردن ذهن و سلیقه مخاطب، این است که ما بتوانیم آن خیال‌ها و حرف‌های تازه را با زبانی بیان کنیم که برای مخاطب زبان قلمبه و سختی نباشد. وقتی هضم نحو کلام و جنس کلمات و آنچه در سطح شعر و بیرونی‌ترین لایه آن اتفاق افتاده، انرژی زیادی از مخاطب بگیرد، او برای رسیدن به لایه‌های زیرین کلام و درک حس و اندیشه و خیال آن، تلاشی نمی‌کند و شعر به گونه‌ای در جهان ذهنی مخاطب، ابتر می‌ماند.
پس هر چه سطح کلام روان‌تر و ساده‌تر به نظر برسد، زودتر مخاطب را به خود جذب خواهد کرد. تجربه‌های شعر حجم و شعر زبان و… نشان داده است که دست بردن در صرف و نحو و ایجاد تحول در سطح کلام، کمک چندانی به ارتقا شعر نمی‌کند، فقط می‌تواند دایره مخاطبان را تنگ‌تر کند، اما شعر این قابلیت را دارد که با بالاترین قدرت شاعرانگی هم بتواند مخاطبان قابل توجهی داشته باشد، بسیاری از غول‌های ادبیات جهان چنین کاری کرده‌اند. اگر به بعضی از شعرهای سهراب توجه کنید، می‌بینید ظاهر شعر آنقدر ساده است که احساس می‌کنی شاعر دارد با تو ساده و بی‌پیرایه حرف می‌زند؛ انگار چیز خاصی هم نمی‌گوید، ولی وقتی در زبان شاعر تأمل می‌کنی، می‌بینی حرف ساده‌ای نزده است، بلکه یک نگاه فلسفی و عرفانی پشت آن شعر است، که ادراکش برای همگان ساده نیست و برای فهم آن به پیش‌زمینه‌هایی نیاز دارد. به خاطر همین می‌گویم اگر شاعر بتواند زبان را طوری تربیت کند که حرف‌های مهم و گفتنی‌هایش را به شکلی ساده منتقل کند و البته بتواند به سمت کلیشه‌گویی و صراحت بیان و سخیف‌گویی نرود، هم مخاطب را با خودش همراه کرده و هم او را دعوت به تفکر و تعمق کرده است. در این صورت شاعر می‌تواند موفق باشد و شعر نو را هم وارد ذهن و زبان مردم جامعه کند.
در سؤال‌تاناز دو دلیل برای گرایش مردم به شعر سنتی یاد کردید. من فکر می‌کنم هر دو مشکل وجود دارد. ما بخواهیم یا نخواهیم باید بپذیریم که ذهن مخاطب امروز با سنت و زبان و جهان شعر کهن گره خورده است، برای همین است که شعرهای متمایل به زبان و جهان شاعران گذشته بین مردم پذیرش بالایی دارند. البته ما شاعران هم با نگه‌داشتن شعر در نازل‌ترین سطح ممکن و مطابق ذائقه مخاطب، به این مسألهدامن زده‌ایم و نتوانسته‌ایم تغییری در آن ایجاد کنیم. شاید باور نکنید من هر ترم در کلاس‌های دانشگاه وقتی از بچه‌ها نظرسنجی می‌کنم که مایل هستید در حاشیه کلاس درباره شعر نو بیشتر صحبت کنیم یا شعر کلاسیک، با دلایل مختلفی اغلب آنها علاقه‌مند هستند که درباره شعر کهن حرف بزنیم. یکی از دلایلش این است که می‌گویند موسیقی شعر کلاسیک برای ما جذاب‌تر است و شعر نو و سپید به خاطر بی‌وزنی شبیه به حرف زدن می‌شود و حوصله‌سربراست. یکی دیگر از دلایل این است که شعر سپید در روزگار ما پوچ است، در حالی که در شعر سنتی ما حکمت و معرفت و عرفان و… می‌بینم و در آن شعرها، اجتماع و درد انسان پررنگ است. می‌گویند شعر سنتی ما را به تفکر وامی‌دارد ولی شعر نو اینگونه نیست.
* به‌ویژه شعر سپید!
بله، مخصوصاً شعر سپید. چون چند سالی است که ما مجموعه‌شعرهای نیمایی زیاد و قابل توجهی نداشته‌ایم.
* شعر سپید هم در دوران ما بسیار نازل و سطحی شده؛ حتی می‌توان گفت پوچ شده است و این برای مخاطبی که صدها سال با شعر حکمی‌و عرفانی فارسی مواجه بوده غیرقابل پذیرش است. قبول دارید؟
بله. با احترام به سپیدسرایانموفق این روزگار باید گفت متأسفانه اکثر کسانی که سپید می‌نویسند، نسبت به پیشینه شعر فارسی و موسیقی شعر و… هیچ آگاهی درخوری ندارند و فکر می‌کنند اگر تمام چهارچوب‌ها را بشکنند، شعر فوق‌العاده‌ای خلق کرده‌اند. در حالی که خیلی از این شعرها متن ادبی هم نیستند، چه برسد به شعر. منتها نگارندۀآن سطور با کلی ادعا این متن را می‌نویسد و اگر مورد نقد هم قرار بگیرد، ناراحت می‌شود و حس می‌کند منتقد بیچاره با او پدرکشتگی دارد. شعر سپید، شاعر شدن را برای خیلی‌ها راحت کرده است؛ چون قبلاً شاعران باید زحمت زیادی برای تسلط بر وزن و ردیف و قافیه و… می‌کشیدند و عرق‌ریزیروح می‌کردند تا شعری را سامان دهند، اما الآنخیلی راحت کلمات را سر هم می‌کنند، در سطرهای جداگانه بدون هیچ متر و معیاری می‌نویسند و با عنوان شعر تحویل می‌دهند.
* این که مردم با سنت ادبی ما پیوند محکمی‌دارند اتفاق مثبتی است. چون سنت ادبی ما گنجینه‌ای از مفاهیم ارزشمند و عرفانی و معرفتی و اجتماعی و… است. ولی این اتفاق باعث نمی‌شود شعر ما رو به جلو حرکت نکند؟
متأسفانه در سال‌های اخیر، سیر شعر بیشتر، سیری نزولی بوده است. اگر خوشبینانهنگاه نکنیم باید گفت ما در این سال‌ها شاهکار ادبی نداشته‌ایم و کارهای خیلی شاخص در ادبیات ما تولید نشده است. اگر بخواهیم با تولیدات دهه چهل و… با شعرهای سهراب و فروغ و اخوان و شاملو بسنجیم، می‌توانیم بگوییم هیچ خروجی قابل توجه و دندان‌گیری نداشته‌ایم. یکی از دلایلش شعرهای پرفروشی است که ظاهر زیبایی دارند و مردم خیلی راحت با آنها ارتباط برقرار می‌کنند، چرا که نیاز نیست زحمت زیادی برای درک و ارتباط با آنها بکشد؛ این شعرها باعث شده‌اند نه تنها سلیقه مردم سخیف‌تر شود، بلکه حتی شاعران جوان و تازه‌کار هم همین شعرهای پرفروش را معیار بگیرند و فکر کنند شعر خوب همین است که از مخاطب لایکبیشتری بگیرد.
وقتی تولیدات جدید را رصد می‌کنیم می‌بینیم همه به این سمت مایل هستند اما هیچ‌کس تصور نمی‌کند، شعری که خیلی راحت با مردم ارتباط می‌گیرد، از نظر اندیشه حرف تازه‌ای ندارد و همان حرفی را می‌زند که شاعران در قرن‌های گذشته به بهترین نحو گفته‌اند. حرف‌ها تکراری است و فقط صورت نویی به خودش گرفته است. ما هنوز داریم از میو ساقی و ساغر و شمع و پروانه و بلبل کار می‌کشیم، به تعبیر اونامونوفیلسوف اسپانیایی گویی هنگام تورقکتاب‌های شعر امروز داریم از گورستان اندیشه‌های مرده عبور می‌کنیم. انگار که جهان امروز و مشکلات امروز هیچ نقشی در ذهن و زبان شاعر نداشته است. با وجود تمام تلاش‌ها و آموزش‌هایی که در جای جای کشور داریم، با وجود این همه جشنواره و جایزه و تشویق و… من فکر می‌کنم شعر با سرعت بی‌نظیری در حال افول است.
* کتاب «زن آتش» کمک می‌کند به پیش رفتن ادبیات و جا نزدن شعر ما در غزل‌های سبک هندی. البته طرفدار داشتن شعر هندی در روزگار ما چیز بدی هم نیست، چون ارتباط مخاطب را با شعر زنده و پویا نگه می‌دارد. ولی از نظر ادبی یک نوع عقب‌گرد است و کمکی به پیشبرد شعر ما نمی‌کند.
دقیقاً همین‌طور است، به پیشبرد شعر کمک نمی‌کند، فقط این حُسن را دارد که مخاطب را همچنان به ادبیات علاقه‌مند نگه داشته است تا در برخورد اولیه ذوق کند و از شنیدن شعر احساس خوبی داشته باشد، منتها صحبت ما درباره ادبیات است و دوست داریم بدانیم اگر محققان قرن‌های بعد شعر قرن ما را بررسی کنند، چه چیزی به دست آنها می‌رسد؟ آیا اتفاق قابل توجهی را رقم زده‌ایم؟ آیا توانسته‌ایم برگی زرین به کتاب قطور ادبیات این مرز و بوم اضافه کنیم؟ یا فقط درجا زده‌ایم و تکرار گذشته بوده‌ایم؟
* در نوشتن این شعرها از چه شاعران معاصری تأثیر گرفتید؟ حدس می‌زنم از سهراب سپهری و محمدعلی بهمنی الهام گرفته‌اید. همین‌طور است؟
به آن معنایی که مدنظر شماست، رد پای شاعر خاصی در زن آتش دیده نمی‌شود. با تمام عشق و احترامم به شعر و شخصیت استاد بهمنی مرحوم، باید بگویم در هیچ برهه‌ای از دوران شاعری، تحت تأثیر ایشان نبوده‌ام، حتی با اینکه شعرهای کتاب «گاهی دلم برای خودم تنگ می‌شود» جزواولین زمزمه‌های شعری‌ام بوده‌اند. اولین جرقه‌های شعری من بعد از خواندن شعرهای سهراب، بیشتر از دو دهه قبل رقم خورد. من هیچ‌وقت وامدار بودنم به شعر سهراب را انکار نمی‌کنم. در غزل هم از وقتی که وارد عرصه شدم نگاه و زبان حسین منزوی خیلی برایم جذاب بود و همین وادارم کرد که در عرصه پژوهش‌های دانشگاهی شش هفت مقاله درباره منزوی بنویسم. سعی کردم واکاوی کنم و ببینم چه چیزی در شعر منزوی است که او را برای منِ مخاطب اینگونه جذاب می‌کند. جاهایی هم نگاه و جسارت فروغ برایم خیلی جذاب بوده‌است، مخصوصاً در دو کتاب آخرش. منتها در زن آتش، با توجه به رویکردی که دارد، شاید رد پای هیچکدام از این بزرگواران نباشد. یعنی از نظر خیال، هیچ ارتباطی نه با غزل‌های منزوی دارد، نه شعرهای فروغ و سهراب. از نظر اندیشه و عاطفه و حرف‌هایی که بیان شده است هم همین‌طور.
بر این باورم آن غزل‌هایی که پیش از این کتاب نوشته‌ام و آن کتاب‌هایی که از من منتشر شده‌اند باید می‌بودند و آن الهام‌پذیری و عشق ورزیدن به شعرهای این بزرگان باید می‌بود، تا شاعر بتواند در ادامه به استقلال اندیشگی و زبانی برسد. در کلیت کار باید بگویم هیچگاه فارغ از پیشینه شعر فارسی نبوده‌ام و معتقدم بریدن از سنت‌ها هرگز نوآوری به همراه نخواهد داشت. تا ما ندانیم پیش از این بر شعر و ادبیات ما چه گذشته و دیگران چه کارهایی کرده‌اند، چگونه می‌توانیم کاری تازه بکنیم و چیزی به شعر بیفزاییم که پیش از ما افزوده نشده باشد؟!
* درباره جشنواره شعر فجر هم صحبت کنیم. به هرحالکتابی را نامزد کرده‌اند که ترکیبی از شعر نو و کلاسیک است.
اهمیتی که داوران و متولیان جشنواره فجر به تفکر و اندیشه زن آتش دادند، بیشتر از خود جشنواره، این جایزه و جایزه‌های اینچنینی برایم ارزشمند است. داشتن گوشی برای شنیدن حرف زنان، توجه به شعرهای آزاد و حرف‌های نو، اتفاق مثبت و امیدوارکننده‌ای است، به ویژه با توجه به اینکه جشنواره‌ها اغلب معیارهای خاصی برای گزینش یک کتاب دارند. این کتاب همان‌طور که از اسمش پیداست، بیشتر درباره زنان است. درباره یک زن خاص هم نیست. یعنی فقط تصویری از یک زن را نشان نمی‌دهد. زن بسیاری از این شعرها منِ شخصی نیست. می‌توان گفت زن گذشته و امروز، حتی زن کهن‌الگویی و اسطوره‌ای تلفیق می‌شوند تا بتوانند درد زنان را در طول تاریخ، بدون محدودۀجغرافیایی بیان کنند. این شعرها به نوعی حس و حرف تمام زنان جهان را نمایندگی می‌کنند و کوشیده‌اند به جهان هستی از دریچه احساس، اندیشه و خیال یک زن بنگرند و رنج‌های حاصل از باورهای شخصی غلط و سنت‌های دست و پاگیر جامعه را به چالش بکشند و در شمایل روایت‌های گوناگون به کلمه درآورند.
کتاب‌ها :
1. هنوز قلب قلم درد می‌کند ... برگرد ! ( آرام دل )
2.عشق‌های بی حواس ( فصل پنجم )
3. خورشیدهای توأمان (آرام دل )
4. یک مشت آسمان ( فصل پنجم )
5.سربه مهر ( جمهوری)
6.جوهر جان ( هزاره ققنوس)
7. زیر هر واژه آتشفشان است (سوره مهر)
8.قفس تنگی (شهرستان ادب)
9. پری روز (شهرستان ادب)
10. سرمشق(هزاره ققنوس)
11. گزیده مرصاد العباد (نشر گویا)
کتاب‌ها :
1. هنوز قلب قلم درد می‌کند ... برگرد ! ( آرام دل )
2.عشق‌های بی حواس ( فصل پنجم )
3. خورشیدهای توأمان (آرام دل )
4. یک مشت آسمان ( فصل پنجم )
5.سربه مهر ( جمهوری)
6.جوهر جان ( هزاره ققنوس)
7. زیر هر واژه آتشفشان است (سوره مهر)
8.قفس تنگی (شهرستان ادب)
9. پری روز (شهرستان ادب)
10. سرمشق(هزاره ققنوس)
11. گزیده مرصاد العباد (نشر گویا)
کتاب‌ها :
1. هنوز قلب قلم درد می‌کند ... برگرد ! ( آرام دل )
2.عشق‌های بی حواس ( فصل پنجم )
3. خورشیدهای توأمان (آرام دل )
4. یک مشت آسمان ( فصل پنجم )
5.سربه مهر ( جمهوری)
6.جوهر جان ( هزاره ققنوس)
7. زیر هر واژه آتشفشان است (سوره مهر)
8.قفس تنگی (شهرستان ادب)
9. پری روز (شهرستان ادب)
10. سرمشق(هزاره ققنوس)
11. گزیده مرصاد العباد (نشر گویا)
در رویداد فرهنگی محترم بانواز بانوان نامدار و تأثیرگذار کاشان تبجیل شد.
به گزارش کاشان سلام در این رویداد از بانوانی چون خانم دکتر فریبا رایگان رییس سازمان نظام پزشکی، متخصص و جراح قلب، خانم دکتر لیلا آذرخشی، قاضی شعبه اجرا و موفق در حوزه قضاوت، خانم دکتر فاطمه سادات طاهری استاد برجسته دانشگاه و دکتر حسنا محمدزاده بانوی تأثیرگذار در عرصۀ شعر و موسیقی و ... تبجیل شد.
این مراسم به همت سازمان فرهنگی اجتماعی و ورزشی شهرداری و با حضور رییس این سازمان، روز چهارشنبه دی ماه 1403 در خانه فرهنگ شهید عامربن ناصر فینی برگزار شد.
سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران( ایبنا) - نجمه شمس:حسنا محمدزاده، شاعر، منتقد ادبی، فارغ‌التحصیل دکتری زبان و ادبیات فارسی، مدرس دانشگاه و مولف ۱۲ عنوان کتاب در حوزه شعر و پژوهش است.
کتاب «زن آتش» از یکی از آثار اوست که بعد از گذشت مدت کوتاهی از زمان انتشارش، با استقبال خوبی از طرف مخاطبان جدی شعر روبه‌رو شده و نگاه منتقدان و پژوهشگران متعددی را به خود جلب کرده‌است. همین مسئله بهانه‌ای برای گفت‌وگویی با خالق این اثررشد که در ادامه می‌خوانید.
«زن آتش»، تیپ‌های گوناگونی از زن را نشان می‌دهد. مانند شعر «صندوق‌خانه» که در آن، زن خیابانی و زن صندوقخانه‌ای روبه‌روی هم قرار گرفته‌اند. زنِ این شعرها، گاهی در نقش فیلسوفی فرو می‌رود و گاهی چهره‌ای پیامبرگونه به خود می‌گیرد و می‌خواهد جهان بهتری بسازد. درمورد چهره‌های تازه زن در «زن آتش» کمی‌بگویید!
زن آتش، برآیند زندگی یک زن یا شرح احوالات زنی خاص نیست، بلکه برآیندی از زنان تمام روزگاران است، به همین خاطر است که فقط تصویری از یک زن را نشان نمی‌دهد و احوال زن امروز را با زن گذشته و زن آرمانی و حتی زن کهن‌الگویی و اسطوره‌ای تلفیق می‌کند. زنان با رنج‌های متعددشان در طول تاریخ، جان شعر می‌شوند؛ از این رو رنج‌هایی که باورهای شخصی غلط، سنت‌های خانوادگی و اجتماعی به زن‌ها تحمیل کرده‌است، در ساحت کلمات و گاهی به شکل روایت‌های گوناگون بروز می‌کنند.
یکی از ویژگی‌های شعرهای عاشقانه «زن آتش» که آن را متفاوت جلوه داده، حرف‌ها و حس‌های تازه‌ای است که از زبان متکلم شعرها بیان می‌شود، به شکلی که در بسیاری از موارد بی هیچ رد و نشانی می‌توان به زن بودن او پی برد. دیگر اینکه راوی بسیاری از این شعرها در جایگاه معشوق نشسته است؛ درحالی که در شعرهای عاشقانه به ندرت از زبان معشوق سخن می‌شنویم. دلیل کمرنگ بودن این نگاه در شعر زنان این روزگار چیست؟
روحیه زنانه اگر در شعر کاملاً منعکس شود، هم به لحاظ ریختی و هم به لحاظ معنایی، شعری کاملاً متفاوت از سروده‌های مردان خلق خواهد کرد. هر هنری به‌ویژه شعر، نماینده روح، ذهن، تجربه و جهان زیستۀ خالقش است و از آنجا که زن هم به لحاظ جنسی و هم به لحاظ جنسیتی با مرد متفاوت است، پس شعر زن متفاوت خواهد بود. به عنوان نمونه زن تجربه بارداری و مادر شدن دارد، اصلاً حس مادر نسبت به فرزند می‌تواند امتداد پیدا کند و نسبت به تمام جهان تعریف شود و این حسی است که برای مردان، قابل تجربه و ادراک نیست. همین مادرانگی باعث می‌شود که زنان غنای حسی بیشتری حتی در مناسبت‌های عاشقانه و اجتماعی داشته باشند و همین مسئله اگر در شعر بروز کند، مایه تفاوت است. جای تعجب نیست اگر زن در دنیای شعر، چه در مقام عاشق و چه در جایگاه معشوق، با زنان دنیای بیرون و معشوقه‌های نقش‌آفرین رمان‌های زرد، تفاوت داشته‌باشد؛ زنی که در هوای شعر، نفس می‌کشد، فکر می‌کند، دوست می‌دارد و دوست داشته می‌شود، اگر زیست و سلوکی شاعرانه داشته باشد، نمی‌تواند به رنگ جماعت باشد؛ به شرطی که در شعر، خودش باشد و ادای کسی را در نیاورد. زنان هنرمند نمی‌توانند با دل‌خوشی‌های دیگر زنان سرگرم باشند، این مهم‌ترین دلیلی است که نمی‌گذارد اینگونه زنان احساسی شبیه دیگران داشته باشند و با آنچه دیگران از آن لذت می‌برند، شاد شوند. کسانی که با تراوشات ذهنی‌شان خلوت کرده‌اند، نمی‌توانند از هر چیز لذت ببرند. خالی بودن شعر از روحیه منحصر به شاعر، باعث می‌شود که اغلب شعرهای ما به لحاظ جهان‌بینی و محتوا، حتی از نظر عاطفه و احساس در امتداد شعرهای مردان قرار گیرند و اثری تقلیدی محسوب شوند، انگار زن شاعر خودش درکی از جهان هستی، اجتماع، عشق و حس‌های متنوع زیسته‌اش ندارد یا اگر دارد، نمی‌داند که باید همان‌ها را به شعر درآورد، در حالی که ما باید به سطحی از تجربه و هوشیاری برسیم که برای خودمان، شخصیتمان و محتوای شعرمان ارزش قائل باشیم. عجز و لابه و ابراز نیاز در برابر معشوقی واقعی یا فرضی و به تصویر درآوردن غم‌های حقیر راه به جایی نمی‌برد. حس‌ها و دردها و فکرهای مردانه را به شعر درآوردن هم همین طور است.
به نظر شما چه موانعی وجود دارد که زنان به زبان منحصر نمی‌رسند و شعرهایشان معمولاً با شعرهای دیگر هم‌عصرانشان چه زن و چه مرد تفاوتی ندارد؟
شاید یکی از مشکلات، آن باشد که ما هنوز به ثبات فکری و احساسی نرسیده‌ایم و به گزارش مایکروویوی احساسات و گفتنی‌هایمان بسنده می‌کنیم و نمی‌گذاریم شعر در ذهنمان پخته شود و جا بیفتد؛ شعر حقیقی وقتی شکل می‌گیرد که شاعر از درون سرشار شده باشد، سرشار به معنی واقعی کلمه؛ برای مثال اگر قرار است درد هم‌نوع، در شعر ظهور کند، وقتی این درد، حس‌برانگیز خواهد بود که شاعر آن را با گوشت و پوست و استخوانش لمس کرده باشد، انگار خودش آن را کشیده‌است، انگار در لحظه خلق شعر آنجا که نشسته است، نیست. انگار در آن لحظه از آن درد سرشار شده است و دیگر گنجایش آن را ندارد، پس سرریز می‌شود، شعر واقعی همین سرریزهاست. این گونه شعرها کیلویی نیستند، که بتوان ظرف یک هفته خروار خروار از آن را تولید کرد. این گونه شعرها چون پارچه‌ای گرانبها هر ذرع‌شان کلی قیمت دارد. اگر توانستیم چنین شعری خلق کنیم منحصر به فرد خواهد بود.
راجع به خودسانسوری بانوان شاعر چه نظری دارید؟
زنان شاعر ما امروز در چند دسته مجزا قرار می‌گیرند. عده‌ای کاملاً مردانه می‌نویسند، یعنی هیچ رد و نشانی از درک و دریافت‌های یک زن، تجربه‌های زیسته او و احساسات خاصش در شعرشان نیست؛ این دسته به تمام معنا خودسانسورند. دسته دوم آنهایی هستند که زنانگی را در به کاربردن لغات مرتبط با زنان یافته‌اند و تمام تصورشان این است که اگر کلماتی مثل زن، مادر، دختر، آشپزخانه، رژلب، مو، شانه، آینه، سوزن و نخ در شعرشان بیاید کافی است، اینها هم از کنار آنچه باید بیان شود به سادگی می‌گذرند و در بیشتر موارد روح و زیستی مردانه به جهان شعرشان حاکم است؛ اما در شعر دسته سوم رد و نشان زیست یک زن، روح، ذات، فکر و احساس او، وجود دارد و وقتی کلمات را رصد می‌کنی بی‌آنکه واژگان خاصی به کاررفته باشد، می‌توانی بفهمی‌که شاعر، زن است، هرچند که این دسته هم هنوز از گفتن بسیاری از حرف‌ها ترس دارند، درحالی که صادق بودن با خود و مخاطب در ساحت کلمات، یکی از لازمه‌های شعرهای موفق است؛ زنان این دسته، خیلی آرام در پی رسیدن به نگاه منحصر در شعر هستند، هرچند که تا رسیدن کامل به آن راه بلندی در پیش باشد. در این میان هستند عده‌ای که از آن طرف بام افتاده‌اند، یعنی زنانگی در شعر را در کاربرد کلمات رکیک خلاصه کرده‌اند و بر این باورند که هرچه عریان‌تر بنویسند، زن‌تر و شاعرترند، غافل از اینکه خیلی از حس‌ها و حرف‌ها قابلیت بیان در جمع خانواده و در گوش نزدیک‌ترین دوستان را هم ندارد.
از درون‌مایه «زن آتش» که بگذریم، آنچه در این کتاب بسیار جلب نظر می‌کند، فرم شعرها و تلفیق‌های قالبی آن است، در باره چگونگی شکل‌گیری این تحول در قالب، برایمان بگویید.
قالب اصلی این کتاب غزل است، غزلی که در بسیاری از موارد به اقتضای خیال، حس و اندیشه، چارچوب‌های موسیقایی را شکسته و به قالب‌های دیگر ورود کرده و در اغلب موارد به فرم‌هایی چون «نیمایی- غزل» و «غزل- نیمایی» رسیده‌است. در نیمایی- غزل‌ها، شعر با نیمایی آغاز شده و به غزل می‌رسد و این تناوب گاهی ادامه پیدا می‌کند و در «غزل- نیمایی»، شعر با غزل آغاز می‌شود و به نیمایی می‌رسد. برخی دیگر از سروده‌ها، تلفیقی از دیگر قالب‌های سنتی، به عنوان نمونه چهارپاره و غزل‌اند. برخی هم، تلفیقی از چند قالب سنتی و فرم نیمایی‌اند؛ یعنی افزون بر فرم نیمایی، ابیاتی از قالب‌های سنتی همچون مثنوی، غزل و حتی چهارپاره نیز در آنها دیده می‌شود و برخی از سروده‌های «زن آتش» هم، تلفیقی از شعر منثور، قالب‌های موزون و شعر نیمایی است. به این صورت که شعر، منثور آغاز شده، سپس به مثنوی و غزل می‌رسد و با نیمایی ادامه پیدا می‌کند و ممکن است در فرجام کار با غزلی دوباره، به اتمام رسد؛ چنین رویکردی عامدانه یا با قصد تنوع فرمی‌نبوده، که اگر اینگونه بود، در ورود و خروج‌های قالبی، اعوجاج موسیقایی ایجاد می‌شد. در این شعرها فرم ذهنی زمامدار فرم بیرونی بوده و جریان سیال ذهن، سخن را به پیش می‌رانده و موسیقی را شکل می‌داده‌است. گاهی پیش آمده که شعری از این کتاب را در محفلی قرائت شده و برخی مخاطبان خاص در مورد قالب آن پرسیده‌اند، بدون اینکه متوجه شده باشند چه اتفاقی در ساحت فرم رخ داده‌است. این رویکرد برای موفقیت و به سرانجام رسیدن، علاوه بر داشتن فرم ذهنی خلل‌ناپذیر، به انسجام زبانی در هر سه حوزه آوایی، واژگانی و نحوی نیازمند است و باید در ذهن و زبان شاعر، درونی شده باشد وگرنه طبیعی نخواهد بود و ممکن است صورتی تصنعی و زننده به خود بگیرد. در دهه پنجاه و در مجموعه غزل‌های منوچهر نیستانی چند تجربه دیده می‌شود که حاصل تلفیق نیمایی و غزل است، پس آغازگر چنین گریز از هنجاری اوست، اما گستردگی و تنوع این رویکرد و غلبۀ فرم ذهنی بر آن، پیش از «زن آتش» سابقه‌ای نداشته است.
«زن آتش» از نظر خودتان در جایگاه یک منتقد ادبی چه ویژگی‌هایی دارد؟
هیچ منتقدی دربارۀ اثر خودش نمی‌تواند عمیق و دقیق اعمال نظر کند، چون بیشتر از درون به آن می‌نگرد تا از بیرون. ممکن است منتقدان در مواجهه با شعر هر شاعری به دریافت‌هایی برسند که خود شاعر زمان سرودن و بعد از آن، به آنها نرسیده‌است، مخصوصاً در مورد شعرهای چند لایه و آنهایی که از قطعیت معنا فاصله گرفته‌اند؛ بالطبع وقتی خودت منتقد اثر خودت باشی، کمتر می‌توانی به چنین دریافت‌هایی برسی. تنها چیزی که می‌توانم در پاسخ به شما بگویم، این است که «زن آتش» کوشیده زبان، شکل و جهان فکری خودش را داشته‌باشد و در خلال فضاهای تخیل‌محور و غیرواقعی، به گزارشی صادقانه از احوال گوناگون خود برسد. این مطلب به معنای کوششی بودن شعرها نیست؛ مسلماً در شکل‌گیری خودبه‌خودی شعر هم، سلیقه‌ها، فکرها، حس‌ها و تأثیرپذیری‌های شاعر از جهان پیرامون، ناخوداگاه جریان می‌یابند.
بیش از هر چیز، فقدان شعر امروز را در چه می‌دانید؟
ایجاد تفکر ادبی رسالتی قابل تأمل است برای شاعرانی که از شعر، فقط به بازی‌های زبانی، فرمی‌و خیال اکتفا کرده‌اند. درست است که خیلی‌ها به شعار «هنر برای هنر» معتقدند و باور دارند که شعر هیچ وظیفه‌ای جز خلق زیبایی ندارد، اما به نظر من شعری که پشتوانه فکری و عاطفی نداشته باشد، پاینده نخواهد بود. شگفتی‌آفرینی حاصل از زیبایی ظاهری، زودگذر است؛ شعری که تفکّربرانگیز و حس‌برانگیز نباشد، با فاخرترین سطح از فرم و تخیل هم، ستایش‌برانگیز نخواهد بود. انقلاب فکری و حسی شاعر می‌تواند به انقلابی ادبی او منجر شود؛ البته انقلاب فکری به آن معنی نیست که مجموعه‌ای از کلمات را با تفکر قبلی کنار هم قرار دهیم؛ چنین انقلابی باید در دنیای درون شاعر رخ داده باشد، آن وقت مجموعه‌ای از کلمات روی کاغذ می‌آیند، بی‌آنکه در چینش آنها تفکر از پیش تعیین‌شده‌ای دخل و تصرف داشته‌باشد، اما بعد از انتقال، فکری، حسی، حالتی یا تجربه‌ای بیان می‌شود.
کتاب‌ها :
1. هنوز قلب قلم درد می‌کند ... برگرد ! ( آرام دل )
2.عشق‌های بی حواس ( فصل پنجم )
3. خورشیدهای توأمان (آرام دل )
4. یک مشت آسمان ( فصل پنجم )
5.سربه مهر ( جمهوری)
6.جوهر جان ( هزاره ققنوس)
7. زیر هر واژه آتشفشان است (سوره مهر)
8.قفس تنگی (شهرستان ادب)
9. پری روز (شهرستان ادب)
10. سرمشق(هزاره ققنوس)
11. گزیده مرصاد العباد (نشر گویا)
تعداد صفحات : -1